Mục lục

1. Phanh thang máy là gì?

Phanh thang máy (tiếng Anh: elevator brake) là bộ phận có nhiệm vụ giữ cabin đứng yên khi không vận hành và dừng cabin an toàn trong trường hợp khẩn cấp như mất điện, cáp kéo bị đứt hoặc thang di chuyển vượt quá tốc độ cho phép.

Bộ phận này thường được gắn trên động cơ thang máy (đối với thang cáp kéo có hộp số hoặc không hộp số). Một số hệ thống thang máy có thể có thêm phanh cơ học trên ray dẫn hướng (dùng trong hệ thống cứu hộ khẩn cấp).

Lưu ý: Tùy theo công nghệ thang máy (cáp kéo/trục vít/thủy lực), phanh sẽ được đặt tại vị trí khác nhau trong thang máy. 

Bản vẽ phanh thang máy

2. Vai trò của phanh thang máy

Phanh trong thang máy là bộ phận an toàn chủ chốt trong hệ thống điều khiển và dừng thang. Dưới đây là 3 vai trò quan trọng nhất của phanh trong vận hành thực tế:

• Giữ cabin cố định khi thang máy dừng ở từng tầng: Khi thang máy dừng ở tầng, phanh sẽ tự động siết chặt vào động cơ hoặc puly để cabin không bị trôi lên hoặc trôi xuống do trọng lượng.
• Dừng cabin trong trường hợp khẩn cấp: Trong các tình huống như mất điện, lỗi điều khiển, hoặc có tín hiệu dừng khẩn, phanh sẽ tự động đóng lại nhờ lực lò xo, khiến cabin dừng chuyển động ngay lập tức. Đây là cơ chế bảo vệ chủ động, giúp thang dừng an toàn thay vì tiếp tục trượt dài nguy hiểm.
• Ngăn chặn thang máy rơi tự do: Dù đã có hệ thống hãm an toàn cơ khí (safety gear) gắn dưới cabin, phanh điện từ vẫn là tuyến phòng thủ đầu tiên giúp ngăn cabin tăng tốc bất thường hoặc trôi rơi do đứt cáp, lỗi động cơ. Phanh giữ vai trò quan trọng trong việc kiểm soát tốc độ và điểm dừng, nhất là ở các hệ thống không có đối trọng như thang trục vít.
• Đảm bảo an toàn vận hành: Khi thang dừng tầng, nếu không có phanh hoặc phanh không đủ lực giữ, cabin có thể bị "trôi tầng" nhẹ – tức sàn cabin lệch so với sàn tầng, gây vấp té, nguy hiểm cho người ra/vào. Phanh đảm bảo cabin giữ đúng vị trí, không chênh lệch, hỗ trợ an toàn tối đa cho hành khách.

Khi bạn đứng trong 1 thang máy đang dừng, thang không di chuyển nhờ có hệ thống phanh

3. Tìm hiểu 3 loại phanh thang máy phổ biến

Hiện nay, hệ thống thang máy sử dụng nhiều loại phanh khác nhau để đáp ứng yêu cầu vận hành và an toàn. Mỗi loại phanh có nguyên lý hoạt động, ứng dụng và ưu điểm riêng biệt. Dưới đây là ba loại phanh phổ biến nhất được sử dụng trong thang máy hiện đại.

3.1. Phanh điện tử

Phanh điện từ (hay còn gọi là phanh điện tử) hoạt động theo nguyên lý dùng lực từ để đóng – mở má phanh. Khi có dòng điện, nam châm điện hút má phanh ra khỏi trục động cơ để cabin di chuyển; khi mất điện, lò xo sẽ ép má phanh siết vào trục, giúp cabin dừng lại ngay lập tức.

Loại phanh này thường được lắp đặt trong các thang máy có phòng máy và không phòng máy – nơi sử dụng động cơ kéo dạng puly.

Ưu điểm của phanh điện tử:

• Phản ứng nhanh, độ chính xác cao.
• Đảm bảo an toàn khi mất điện hoặc có sự cố.
• Ít hao mòn do không ma sát liên tục.

Phanh thang máy điện tử

3.2. Phanh cơ

Phanh cơ (hay còn gọi là hệ thống hãm an toàn) là dạng phanh cơ khí được gắn ở đáy cabin, kết hợp với bộ giới hạn tốc độ. Khi tốc độ cabin vượt ngưỡng cho phép hoặc xảy ra sự cố đứt cáp, hệ thống sẽ tự động kích hoạt và kẹp chặt vào ray dẫn hướng để dừng cabin lại.

Loại phanh này được áp dụng rộng rãi cho cả thang máy chở người và thang chở hàng, đặc biệt bắt buộc trong các hệ thống thang máy tuân theo tiêu chuẩn an toàn quốc tế (như EN 81, TCVN 6396).

Ưu điểm của phanh cơ thang máy:

• Cơ chế an toàn dự phòng độc lập với động cơ.
• Hoạt động không phụ thuộc vào điện, đảm bảo khi mất nguồn.
• Cấu tạo đơn giản, dễ bảo trì.

Phanh cơ thang máy

3.3. Phanh thủy lực

Phanh thủy lực sử dụng lực ép của dầu thủy lực để điều khiển cơ cấu hãm. Khi hệ thống cần dừng, áp lực dầu sẽ tác động lên piston, khiến má phanh ép chặt vào phần truyền động để cabin dừng lại một cách an toàn.

Loại phanh này thường xuất hiện trong các thang máy thủy lực – phổ biến ở công trình thấp tầng, biệt thự, nhà phố.

Ưu điểm của phanh thủy lực:

• Lực phanh lớn, hoạt động ổn định ngay cả khi tải nặng.
• Vận hành êm, không gây tiếng ồn.
• Phù hợp với môi trường có yêu cầu cao về độ chính xác và chịu tải.

4. Cấu tạo & nguyên lý hoạt động của phanh thang máy

Mỗi loại phanh sẽ có cấu tạo và nguyên lý hoạt động khác nhau. Bảng dưới đây sẽ giúp bạn hình dung rõ hơn cách thức hoạt động và đặc điểm kỹ thuật của 3 loại phanh phổ biến.

Mỗi loại phanh sẽ có cấu tạo và nguyên lý hoạt động khác nhau

5. Giá lắp đặt, bảo trì, thay thế phanh thang máy

Phanh thang máy là bộ phận được tích hợp sẵn trong cụm động cơ hoặc cơ cấu an toàn và đã được tính vào tổng chi phí thang máy. Do đó, người dùng không cần chi trả riêng cho phanh khi mua và lắp đặt thang máy đồng bộ từ các hãng uy tín.

Khi thang máy đã sử dụng lâu năm và có nhu cầu thay thế, sửa chữa hoặc lắp bổ sung phanh an toàn, chi phí có thể dao động tùy theo loại phanh và điều kiện kỹ thuật của thiết bị hiện có.

Lưu ý: Giá chỉ mang tính chất tham khảo và có thể thay đổi tùy theo hãng thang và tình trạng thiết bị. Đây không phải chi phí của phanh thang máy cung cấp bởi Cibes Lift Việt Nam.

Các yếu tố ảnh hưởng đến giá lắp đặt hoặc thay thế phanh:

• Loại phanh sử dụng: Phanh điện từ thường rẻ hơn phanh cơ và phanh thủy lực do cấu tạo đơn giản hơn.
• Thương hiệu & nguồn gốc thiết bị: Hàng nhập khẩu từ Nhật, Đức, Ý thường giá cao hơn nội địa.
• Đặc thù kỹ thuật của thang: Thang không phòng máy, thang tốc độ cao, thang tải trọng lớn đòi hỏi thiết bị phanh chuyên dụng.

Phanh nên được bảo trì thường xuyên để đảm bảo an toàn vận hành

6. Quy trình lắp đặt phanh mới cho thang máy

Khi thay thế hoặc nâng cấp phanh cho thang máy đang vận hành, việc thực hiện đúng quy trình kỹ thuật là yếu tố quyết định đến an toàn vận hành và tuổi thọ thiết bị. Dưới đây là các bước cơ bản trong quy trình lắp đặt phanh mới:

• Bước 1: Khảo sát hiện trạng thiết bị: Kiểm tra tình trạng động cơ, cụm truyền động và đánh giá khả năng tương thích của phanh mới.
• Bước 2: Lựa chọn loại phanh thang máy phù hợp: Chọn đúng loại phanh (điện từ, cơ, thủy lực) theo cấu hình thang và tải trọng.
• Bước 3: Ngắt nguồn điện và đảm bảo an toàn thi công: Tắt nguồn, treo cảnh báo, cô lập khu vực và đảm bảo an toàn cho kỹ thuật viên.
• Bước 4: Tháo phanh cũ (nếu có): Gỡ bỏ thiết bị cũ và vệ sinh bề mặt lắp đặt.
• Bước 5: Lắp đặt phanh mới: Cố định phanh vào đúng vị trí, căn chỉnh chính xác và siết chặt theo tiêu chuẩn kỹ thuật.
• Bước 6: Đấu nối điện và hiệu chỉnh thông số: Kết nối tín hiệu điều khiển, cài đặt lực hãm và thời gian phản hồi phù hợp.
• Bước 7: Chạy thử và nghiệm thu: Vận hành thử các chế độ, kiểm tra an toàn và lập biên bản nghiệm thu trước khi đưa vào sử dụng.

7. Lưu ý khi lắp đặt phanh mới cho thang máy

Việc thay mới hoặc nâng cấp phanh cho thang máy đòi hỏi kỹ thuật chính xác và tuân thủ quy chuẩn an toàn. Dưới đây là những điểm cần đặc biệt lưu ý:

• Chỉ sử dụng thiết bị có nguồn gốc rõ ràng: Ưu tiên linh kiện từ nhà sản xuất uy tín, có chứng chỉ chất lượng (CO, CQ) và bảo hành chính hãng.
• Phù hợp với hệ thống thang máy đang sử dụng: Loại phanh phải tương thích với điện áp, kiểu động cơ và tải trọng thực tế của thang.
• Lắp đặt bởi đơn vị chuyên nghiệp: Tuyệt đối không tự ý thay phanh nếu không có chứng chỉ hành nghề. Hãy chọn đơn vị có chuyên môn, được cấp phép bảo trì – bảo dưỡng thang máy.
• Hiệu chỉnh đúng thông số kỹ thuật: Cần kiểm tra lực hãm, tốc độ phản hồi và đảm bảo cabin dừng đúng tầng. Việc căn chỉnh sai có thể gây trôi tầng hoặc dừng gấp, mất an toàn.
• Kiểm tra toàn hệ thống sau khi lắp: Sau khi thay phanh, nên kiểm tra đồng thời các bộ phận liên quan như máy kéo, bộ điều khiển và cảm biến tầng.

Cần thử nghiệm và điều chỉnh hoạt động của phanh trước khi đưa vào sử dụng

Phanh thang máy giữ vai trò then chốt trong việc đảm bảo an toàn và ổn định cho hệ thống. Hiểu đúng về cấu tạo, nguyên lý và cách bảo trì phanh sẽ giúp thang máy vận hành hiệu quả, bền bỉ và an toàn lâu dài